Alergie i nietolerancje pokarmowe a Hashimoto

Alergie i nietolerancje pokarmowe są coraz częstszym problemem zdrowotnym. Szczególnie duży wzrost liczby przypadków alergii i nietolerancji pokarmowych obserwuje się w krajach wysoko rozwiniętych. Uważa się, iż wzrastające tempo życia, wysoki poziom stresu, jak również wzrost udziału w diecie żywności przetworzonej, w znacznej mierze przyczynia się do stałego zwiększenia liczby zachorowań. Zaobserwowano także, że alergie i nietolerancje pokarmowe spotyka się częściej w pewnych jednostkach chorobowych. Do chorób tych zaliczają się schorzenia o podłożu autoimmunologicznym, w tym choroba Hashimoto.

Czym różni się alergia od nietolerancji pokarmowej?

Nieprawidłowa reakcja na spożywane pokarmy może być sklasyfikowana jako toksyczna i nietoksyczna. Reakcja toksyczna jest tożsama z zatruciem pokarmowym i występuje u każdej osoby narażonej na daną substancję. Reakcja nietoksyczna, nazywana także nadwrażliwością pokarmową, dotyczy wyłącznie osób wrażliwych na określony rodzaj pokarmu. Do nadwrażliwości pokarmowych zaliczamy zarówno alergie jak i nietolerancje pokarmowe.

Nietolerancję pokarmową definiuje się jako nieprawidłową odpowiedź organizmu na spożyty pokarm w powstawaniu której nie biorą udziału mechanizmy immunologiczne. Alergię pokarmową definiujemy z kolei jako nieprawidłową np. nadmiernie nasiloną lub zaburzoną reakcję systemu immunologicznego na alergen obecny w żywności. Odróżnienie nietolerancji pokarmowej od alergii pokarmowej na podstawie objawów klinicznych jest zazwyczaj bardzo trudne ze względu na bardzo podobne dolegliwości występujące w obu jednostkach chorobowych. W przypadku alergii jednak cechą charakterystyczną jest występowanie swoistych przeciwciał, z kolei w przypadku nadwrażliwości pokarmowej o charakterze niealergicznym przeciwciała nie są produkowane. Co więcej, niektóre pokarmy mogą wywoływać objawy nietolerancji zarówno w mechanizmie immunologicznym (np. alergia na białko mleka krowiego, alergia na pszenicę), jak i nieimmunologicznym (np. nietolerancja laktozy, nietolerancja glutenu). Jednak to nietolerancje pokarmowe charakteryzują się większą częstością występowania u osób dorosłych.

Rodzaje nietolerancji pokarmowych

Wśród nietolerancji wyróżniamy te o podłożu enzymatycznym i nieenzymatycznym. Nietolerancje enzymatyczne spowodowane są brakiem enzymów odpowiedzialnego za metabolizm danego składnika pokarmowego. Niedobór enzymów może mieć podłoże genetyczne lub wynikać z innej choroby. Do tego rodzaju nietolerancji należy m.in. nietolerancja laktozy, w której brakuje enzymu zwanego laktazą Do nietolerancji nieenzymatycznych z kolei należą nietolerancje farmakologiczne i/lub chemiczne spowodowane substancjami farmakologicznymi i/lub chemicznymi zawartymi w żywności. Do nietolerancji nieenzymatycznych zaliczamy np. nietolerancję histaminy w leczeniu której zalecana jest dieta z ograniczeniem spożycia produktów bogatych w histaminę takich jak: produkty poddawane procesom fermentacji i dojrzewania (np. kiszonki, mięsa peklowane i sery pleśniowe), czy owoce cytrusowe. Ponadto wyróżnia się także nietolerancje idiopatyczne, które zazwyczaj spowodowane są spożyciem pokarmów zawierających np.: barwniki, konserwanty i przeciwutleniacze.

Rodzaje alergii pokarmowych

Wyróżnia się alergie IgE-zależne oraz alergie IgE-niezależne. Alergia pokarmowa zależna od przeciwciał IgE charakteryzuje się szybkim pojawieniem się objawów (zwykle do 2 godzin) po spożyciu uczulającego pokarmu. Alergia pokarmowa niezależna od przeciwciał IgE (zależna od innych komórek np. limfocytów) może przybierać trzy różne formy (są to tzw. reakcje typu II, II i IV). Ich cechą charakterystyczną jest to, że występujące objawy pojawiają się zwykle po kilkunastu godzinach od spożycia uczulającego pokarmu. Sytuacja ta znacznie utrudnia identyfikację pokarmów odpowiedzialnych za występowanie niepokojących objawów (1).

Objawy

Objawy alergii pokarmowej IgE-zależnej to zazwyczaj bóle brzucha, wzdęcia, gazy, biegunki i wymioty. Podobne dolegliwości mogą występować również w przypadku nietolerancji pokarmowych. Również w obu przypadkach brak podjęcia odpowiedniego leczenia może skutkować zaburzeniami wchłaniania poszczególnych składników pokarmowych, a także ich niedoborami pokarmowymi, co w konsekwencji zwiększa ryzyko rozwoju niedożywienia. Alergia pokarmowa może ponadto manifestować się objawami ze strony układu oddechowego, skóry, układu krążenia oraz ośrodkowego układu nerwowego. Z kolei alergie IgE niezależne to głównie zapalenia jelit (enteropatie) wywołane uczulającym białkiem. Alergie IgE niezależne mogą również przebiegać pod postacią atopowego zapalenia skóry czy eozynofilowego zapalenia przełyku. Alergie opóźnione (IgE-niezależne) mogą również dawać bardzo niespecyficzne objawy takie jak: migreny, zmęczenie, senność, wahania nastrojów, bóle mięśni i stawów jednak zazwyczaj występują one rzadziej.

Diagnostyka

W diagnostyce nietolerancji pokarmowych i alergii pokarmowych podstawową rolę odgrywa obserwacja swojego organizmu i identyfikacja produktów, które mogą być przyczyną występowania uporczywych dolegliwości. W tym celu warto prowadzić dzienniczek żywieniowy, w którym należy zapisywać spożywane pokarmy i obserwować, które z nich mogą być przyczyną niepokojących objawów. W dalszej diagnostyce wykorzystuje się także badania pomocnicze, w tym między innymi w celu rozpoznania alergii pokarmowej: punktowe i płatkowe testy skórne oraz oznaczenie całkowitego stężenia immunoglobuliny klasy E oraz swoistych IgE w surowicy. W diagnostyce nietolerancji pokarmowych wykonywane są m.in. badania genetyczne (np. nietolerancja laktozy i glutenu), oznaczenie poziomu swoistych przeciwciał (celiakia) oraz testy oddechowe (nietolerancja laktozy). Zastosowanie mają również badania histopatologiczne wycinków pobranych ze światła przewodu pokarmowego.

Leczenie

Leczenie zarówno nietolerancji, jak i alergii pokarmowej polega przede wszystkim na wyeliminowaniu z diety produktów odpowiedzialnych za występowanie objawów chorobowych. Dieta eliminacyjna ma również zastosowanie w ostatecznym potwierdzeniu występowania alergii/nietolerancji danego pokarmu (2).

Nietolerancje i alergie pokarmowe występujące u pacjentów z chorobą Hashimoto

Alergie I nietolerancje pokarmowe mogą towarzyszyć także występowaniu innych jednostek chorobowych. Spotkać je możemy także u pacjentów z chorobą Hashimoto. Do najczęściej współwystępujących w tej grupie alergii i nietolerancji pokarmowych należą: alergia na białko mleka krowiego, nietolerancja glutenu oraz nietolerancja laktozy.

Nietolerancja glutenu

Celiakia jest chorobą genetyczną o podłożu autoimmunologicznym związaną z nietolerancją glutenu zawartego w pszenicy, życie, jęczmieniu i owsie. Do objawów charakterystycznych dla celiakii należą: bóle brzucha, spadek masy ciała, biegunki, wzdęcia i gazy. Ponadto znana jest także atypowa postać celiakii gdzie dominują objawy spoza układu pokarmowego lub występuje postać bezobjawowa. Według danych epidemiologicznych celiakia występuje u ok. 1% populacji (szacuje się, że w Polsce jest to około 400 tysięcy osób). Badania wykazały, że ryzyko celiakii u osób z chorobą Hashimoto jest około 10 razy większe niż u osób zdrowych i wynosi od 3,2% do 43%. Prawdopodobnie za wyższą częstość występowania nietolerancji glutenu w tej grupie odpowiada budowa gliadyny, będącej jedną z frakcji tworzącej gluten,która przypomina tkanki tarczycy. Konsekwencją spożycia glutenu może być produkcja przeciwciał, które mogą atakować również tkankę tarczycową. Następstwem tego procesu może być z kolei konieczność przyjmowania wyższej dawki leków. Jeśli jednak u osoby z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto zostanie rozpoznana celiakia, to wyeliminowanie glutenu może spowodować konieczność zmniejszenie dawki hormonów, ponieważ poprawi się funkcjonowanie narządu i zmniejszy się liczba przeciwciał anty-TPO. Z tego względu u pacjentów z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy należy rozważyć przeprowadzenie diagnostyki w kierunku celiakii, a w przypadku jej występowania zastosować dietę bezglutenową. Brakuje jednak rekomendacji naukowych do rutynowego stosowania diety bezglutenowej wśród pacjentów z chorobą Hashimoto bez potwierdzenia choroby trzewnej.

Nietolerancja laktozy

Laktoza jest to cukier występujący w mleku i nabiale. Z kolei sama nietolerancja laktozy spowodowana jest spadkiem aktywności laktazy (enzymu biorącego udział w metabolizmie laktozy). Częstość występowania nietolerancji laktozy w populacji jest bardzo zróżnicowana. Przeciętnie problem ten dotyczy około 6-12% rasy kaukaskiej, 2% Skandynawów, 70% Sycylijczyków i nawet 80-100% Afrykańczyków czy Azjatów. Nietolerancja laktozy zazwyczaj objawia się przykrymi dolegliwościami po spożyciu mleka i jego przetworów (wzdęcia, gazy, biegunka, przelewania w jelitach, ból brzucha) i ustępuje po wykluczeniu tego cukru z jadłospisu. U osób z nietolerancją laktozy, chorujących na Hashimoto mogą z kolei wystąpić wahania poziomu TSH, a efekty leczenia lewotyroksyną mogą być niezadowalające. Wprowadzenie diety bezlaktozowej u takich pacjentów sprzyja obniżeniu TSH, ale nie ma dowodów na to, by osoba niemająca nietolerancji laktozy odczuwała korzyści ze stosowania takiej diety. Należy jednak pamiętać, że nietolerancję można nabyć w każdym wieku. Z tego powodu jeśli cierpisz na Hashimoto warto wykonać badania w kierunku nietolerancji laktozy – nawet jeśli nie masz przykrych objawów po spożyciu mleka i jego przetworów.

Alergia na białko mleka krowiego

Alergia na białko mleka krowiego jest to jedna z najczęstszych alergii pokarmowych. Wynika to z faktu, że mleko krowie zawiera około 20 białek, które mogą być przyczyną alergii. Do najważniejszych alergenów mleka należą: α-laktoalbumina, β-laktoglobulina, albumina surowicy bydlęcej, immunoglobuliny bydlęce, alergeny kazeiny oraz laktoferyna bydlęca.

Alergia na białko mleka krowiego u pacjentów z chorobą Hashimoto występuje rzadziej niż nietolerancja laktozy jednak jej objawy mogą być podobne. W przypadku alergii oprócz typowych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogą także pojawić się zmiany skórne oraz dolegliwości ze strony układu oddechowego. W przypadku potwierdzenia tego rodzaju alergii i zastosowaniu diety bezmlecznej obserwuje się zazwyczaj obniżenie stężenia TSH. Nie udowodniono jednak, aby rutynowe stosowanie diety bezmlecznej poprawiało stan chorych na Hashimoto u których alergii na białko mleka krowiego nie potwierdzono. W przypadku występowania niepokojących objawów warto jednak rozważyć diagnostykę w kierunku alergii na białka mleka krowiego i w przypadku potwierdzenia tego zaburzenia wprowadzić dietę bezmleczną (3).

Literatura

Kaczmarski M, Korotkiewicz-Kaczmarska E. Alergia i nietolerancja pokarmowa. Mleko i inne pokarmy. Kraków: Wydawnictwo HELP MED, 2013.
Michalczuk M, Sybilski AJ. Nietolerancje pokarmowe. Pediatr Med Rodz. 2010;6(3):. 189-193.
Ratajczak AE, Moszcz M, Grzymisławski M. Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Piel Zdr Publ. 2017;7(4):305–311.

O autorze Małgorzata Jamka

dr n. med.

Absolwentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Autorka publikacji naukowych z zakresu dietetyki i żywienia. Aktywna uczestniczka licznych konferencji naukowych, w tym na szczeblu międzynarodowym.