Hormony tarczycy – jak działają?

Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego (endokrynnym), przypominającym kształtem motyla, zlokalizowanym w przedniej części szyi. Jest zbudowana z dwóch płatów i łączącej je cieśni (więziny). Masa tarczycy jest zależna m.in. od płci i wieku, waha się od 15 do 30 gramów (1). Jak działają hormony tarczycy?

Najważniejszym zadaniem tarczycy jest produkcja i magazynowanie hormonów 

Tarczyca zbudowana jest z pęcherzyków, a każdy z nich otoczony jest nabłonkiem biorącym udział w produkcji hormonów tarczycowych. Wnętrze pęcherzyków wypełnia specyficzny żel (koloid) mający zdolność przechowywania tych hormonów. Głównym składnikiem koloidu jest tyreoglobulina – białko niezbędne do syntezy hormonów tarczycy. 

Wśród komórek produkujących hormony tarczycy obecne są tzw. komórki C wytwarzające kalcytoninę. Od tyłu do tarczycy przylegają przytarczyce, produkujące parathormon. Zarówno parathormon i kalcytonina są hormonami regulującymi gospodarkę wapniowo-fosforanową oraz biorą udział w prawidłowym rozwoju i przebudowie kości (2).

Sama tarczyca produkuje trzy hormony – wspomnianą już kalcytoninę oraz trójjodotyroninę (T3) i tetrajodotyroninę (T4). 

Czynnym hormonem, realnie wpływającym na procesy umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie człowieka jest T3 (trójjodotyronina). Z kolei T4 (tetrajodotyronina lub inaczej tyroksyna), to przede wszystkim prekursor T3 (co oznacza, że z niego powstaje aktywny hormon T3). Tarczyca produkuje głównie nieaktywną T4, a tylko w nieznacznej ilości T3 (3).

Około 85% T3 powstaje poza tarczycą –  w tzw. tkankach obwodowych (głównie w wątrobie, nerkach, mięśniach szkieletowych oraz innych komórkach docelowych, na które T3 ma oddziaływać). Proces ten zachodzi dzięki enzymom – dejodynazom, które przekształcają nieaktywną T4 w aktywną postać T3 i nieaktywny rT3 (odwrotna trójjodotyronina). Zadaniem dejodynaz jest również dbanie o zachowanie równowagi między T3 i T4 i w razie jej zachwiania, redukcja nadmiernej ilości hormonów tarczycy w organizmie (3).

Jednym z kluczowych enzymów biorących udział w syntezie hormonów tarczycy jest tyreoperoksydaza (TPO). To właśnie TPO jest najczęściej atakowana w przebiegu choroby Hashimoto i dlatego u tych osób oznacza się przeciwciała antyTPO. Zadaniem TPO jest przekształcanie jodu do takiej formy, którą można potem przyłączyć do tyreoglobuliny (białka niezbędnego do produkcji hormonów tarczycy). Następnie w wyniku kolejnych procesów powstają T3 i T4.

Zarówno T3, jak i T4 wiążą się z białkami krwi (tzw. białkami transportującymi hormony tarczycy), dzięki czemu są stale i równomiernie dostarczane do tkanek docelowych. W organizmie jest także pula wolnych frakcji hormonów tarczycy – FT3 (wolne T3) i FT4 (wolne T4). Ich ilość jest jednak niewielka i stanowi około 0,3% całkowitej puli krążących we krwi hormonów tarczycy. Jednak tylko wolne hormony mogą wnikać do komórek i wywoływać w nich określone efekty jak np. regulacja metabolizmu, stymulacja tworzenia ciepła czy zwiększona kurczliwość serca (4).

Podwzgórze i przysadka, czyli kto sprawuje kontrolę nad tarczycą

Produkowanie i uwalnianie hormonów tarczycy podlega ścisłej kontroli. Nad tymi procesami czuwają podwzgórze i przysadka – ośrodki znajdujące się w przednim płacie mózgu. Podwzgórze produkuje TRH (tyreoliberynę). To ona pobudza przysadkę do produkowania TSH (hormon tyreotropowy). Dopiero TSH aktywuje tarczycę do uwalniania hormonów T3 i T4.

Jeśli w organizmie jest nadmiar hormonów tarczycy, to praca zarówno podwzgórza, jak i przysadki jest hamowana i nie uwalniają one ani TRH, ani TSH, co prowadzi do wstrzymania hormonów uwalnianych przez tarczycę.

W momencie kiedy mamy niedobór hormonów tarczycy, podwzgórze jest pobudzane do produkowania TRH, przysadka uwalnia TSH i tym samym tarczyca jest pobudzana do uwalniania T3 i T4. Jest to tzw. układ ujemnego sprzężenia zwrotnego (5).

Układ sprzężenia zwrotnego, działa jak dobrze naoliwiony mechanizm, natomiast w przypadku kiedy ten proces jest zaburzony prowadzi do rozwoju odpowiednio niedoczynności lub nadczynności tarczycy.

Do czego potrzebne są nam hormony tarczycy?

Hormony tarczycy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania człowieka – od pierwszych tygodni życia płodowego aż do śmierci. Warunkują właściwy rozwój układu nerwowego, szczególnie kory mózgowej i unaczynienia ośrodkowego układu nerwowego, co oznacza, że mają ogromne znaczenie w rozwoju umysłowym. Są również konieczne do dojrzewania płciowego, wpływają na wzrost kości i metabolizm niemal wszystkich komórek w naszym organizmie. Biorą udział w procesach energetycznych, w produkcji ciepła, regulacji przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów.

Hormony tarczycy mają także wpływ na wiele procesów zachodzących w organizmie i każde zaburzenie w równowadze hormonalnej – nadczynność, czy niedoczynność tarczycy spowoduje różne negatywne efekty w organizmie.

Literatura

1. Ratajczak A., Moszak M., Grzymisławski M. Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Piel Zdr Publ. 2017; 7(4): 305–311.
2. Lachowicz K. i in. “Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto”. Aktualne problemy zdrowotne w świetle nauk o żywieniu człowieka [w] Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych.Tom 68 Nr 2 (2019).
3. Szczeklik i in., Interna Szczeklika 2019, s. 1306, Medycyna Praktyczna, 2019.
4. Belowski J., Endokrynologia. Poradnik dla pacjentów. [dostęp 11.12.2019]
5. Ślubowska K., Hashimoto. Poradnik pacjenta. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2019.

 

O autorze Paulina Smoczyńska

mgr

Mgr dietetyki, psychodietetyk i specjalista przyjazny insulinoopornym, a także mgr inż. żywienia człowieka. Członek Polskiego Towarzystwa Medycyny Stylu Życia. Współautorka publikacji naukowych z zakresu żywienia. Aktywna uczestniczka konferencji naukowych krajowych, również międzynarodowych. Prowadzi poradnictwo i edukację pacjentów chcących zmienić styl życia zarówno w  zakresie prewencji, jak i leczenia żywieniowego chorób przewlekłych.

UDOSTĘPNIJ ARTYKUŁ

udostępnij na facebook-u