Badania laboratoryjne przydatne w diagnozie i monitorowaniu przebiegu choroby Hashimoto

Diagnostyka laboratoryjna czynności tarczycy obejmuje ocenę stężenia TSH, hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych.

Lista badań podstawowych w Hashimoto

Oznaczanie stężenia tyreotropiny (TSH)

Tarczyca funkcjonuje w systemie tzw. ujemnego sprzężenia zwrotnego z podwzgórzem i przysadką, które wydzielają hormony takie jak: tyreoliberyna (TRH) i tyreotropina (TSH), pobudzające tarczycę do produkcji jej własnych hormonów. Powszechnie przyjmuje się, że zmiany w stężeniach TSH są najczulszym wskaźnikiem wskazującymi na zaburzenie pracy tarczycy. Jak wykazano, stężenie TSH wzrasta w warunkach niedoboru hormonów produkowanych przez tarczycę, a obniża się w sytuacji ich nadmiaru.

W przypadku pacjentów z chorobą Hashimoto oznaczenie stężenia TSH jest pomocne zwłaszcza w określeniu czynności endokrynnej tarczycy (sprawdzenie czy u pacjenta występuje niedoczynność tarczycy) i monitorowaniu skuteczności stosowanego leczenia, nie służy natomiast do rozpoznania tej choroby. Obowiązujący obecnie zakres normy TSH zależy od wieku pacjenta ale dla większości osób mieści się w przedziale od 0,2-0,4 do 4,0-4,5 mIU/l (dokładny zakres normy zależy jednak od wieku i stanu fizjologicznego pacjenta). W ostatnim czasie jednak wielu autorów kwestionuje górny zakres normy, uważając, że powinien być obniżony. Wynika to z faktu, że ponad 95% zdrowej populacji ma stężenie TSH w przedziale wartości 0,4-2,5 mIU/l. Wydaje się zatem, że w niektórych wypadkach stężenie TSH powyżej 2,5 mIU/l może wskazywać na obecność choroby utajonej. Co więcej, wyniki badań wykazały, że wartość powyżej 2,0 mU/L jest związana ze zwiększonym ryzykiem rozwoju niedoczynności tarczycy w przyszłości (1).

O czym świadczy nieprawidłowy wynik TSH?

Podwyższone stężenie TSH zwykle świadczy o występowaniu niedoczynność tarczycy, ale także może wskazywać na gruczolaka przysadki mózgowej wydzielającego TSH oraz nadczynność podwzgórza w zakresie wydzielania TRH. Z kolei obniżony poziom TSH może świadczyć o pierwotnej nadczynności tarczycy, niedoczynności podwzgórza lub może być związane z działaniem niektórych leków (np. glikokortykosteroidów).

W tym miejscu należy jednak zauważyć, że pomimo wprowadzenia do analityki laboratoryjnej coraz lepszych i dokładniejszych metod oceniających stężenie TSH w surowicy, nadal istnieją sytuacje kliniczne powodujące ich zawodność. Jak wykazano u ok. 10% populacji stwierdza się obecność przeciwciał (np. heterofilnych), które mogą powodować fałszywie zawyżone wynik.

Znaczącą rolę w diagnostyce laboratoryjnej choroby Hashimoto odgrywa także oznaczenia stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych (1, 2).

Ocena stężenia hormonów tarczycy

Tarczyca produkuje przede wszystkim dwa główne hormony: tyroksynę (T3) i trijodotyroninę (T4). Podczas gdy tyroksyna jest wytwarzana tylko w gruczole tarczowym, trijodotyronina może być także syntezowana w tkankach obwodowych. Z tego powodu ocena stężenia tyroksyny łącznie z TSH jest obecnie powszechnie stosowanym testem oceniającym czynność gruczołu tarczowego.

Większość obecnych w krążeniu hormonów tarczycy jest związanych z białkami odpowiedzialnymi za transport hormonów w naszym organizmie. Zmiany w zakresie białek transportujących wywierają więc olbrzymi wpływ na uzyskiwane oznaczenia stężeń hormonów całkowitych. Ocena stężeń wolnych hormonów tarczycy pozwala jednak w większości przypadków na wyeliminowanie wpływu białek transportujących na uzyskiwane wyniki. Stąd oznaczenie wolnej tyroksyny (fT4) i wolnej trijodotyroniny (fT3) ma zdecydowaną przewagę nad oznaczeniami hormonów całkowitych i w związku z tym jest obecnie powszechnie wykorzystywane w celach diagnostycznych. W praktyce klinicznej stężenie fT3 i fT4 oznacza się wtedy, gdy stężenie TSH przekracza zakres wartości referencyjnych, aby rozpoznać rodzaj zaburzeń czynności hormonalnej i stopień patologii.

Wartości referencyjne stężeń hormonów tarczycy mogą się nieco różnić w poszczególnych laboratoriach. W poniższej tabeli przedstawiono przykładowe wartości referencyjne u osób dorosłych.

Przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO)

Peroksydaza tarczycowa odgrywa istotną rolę w wytwarzaniu hormonów tarczycy. Jest ona odpowiedzialna za tzw. proces jodowania, który jest istotnym elementem syntezy tyroksyny i trijodotyroniny. Badanie stężenia przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej jest najczęściej stosowane jest w diagnostyce choroby Hashimoto. Występowanie przeciwciał anty-TPO stwierdza się u około 60-90% osób z chorobą Hashimoto. Wynik dodatni nie może być jednak jednoznaczny z rozpoznaniem tej choroby, gdyż podwyższony poziom anty-TPO wykrywa się u ok. 5% osób zdrowych. Stąd wykrycie przeciwciał powinno być oceniane w powiązaniu z wartościami stężeń hormonów tarczycy, czy wynikami badań obrazowych (np. USG).

Dla tego badania nie zostały określone jednolite wartości referencyjne. Wynika to z faktu, iż poziom przeciwciał anty-TPO we krwi zależy od płci i wieku pacjenta. Wpływ na wynik ma także metoda badania oraz miejsce jego wykonania. Norma powinna więc być zawsze ustalana indywidualnie dla konkretnego oznaczenia. Osoby kontrolujące co jakiś czas poziom anty-TPO powinny w związku z tym wykonywać badania w tym samym laboratorium.

Przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG)

U pacjentów z  chorobą Hashimoto najczęściej stwierdza się podwyższone miano przeciwciał anty-TPO. Jednak w przypadku ich prawidłowego stężenia warto oznaczyć również stężenie przeciwciał anty-TG, które mimo, że wykazują mniejszą czułość i swoistość w rozpoznawaniu tej choroby (częstość występowania przeciwciał anty-TG stwierdza się u około 30-40% pacjentów z chorobą Hashimoto), to jednak ich miano może być podwyższone przy równoczesnym prawidłowym stężeniu anty-TPO. Jak wykazano, wytwarzanie tych autoprzeciwciał jest bardziej charakterystyczne dla wstępnego okresu choroby, podczas gdy produkcja autoprzeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej występuje w bardziej zaawansowanych stadiach autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (1).

Jak przygotować się do badań?

Jeśli planujesz wykonać oznaczenie poziomu TSH lub przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO lub anty-Tg), to do takiego badania nie musisz się w szczególny sposób przygotowywać. Badanie może odbywać się o dowolnej porze, nie musi być koniecznie przeprowadzone na czczo. Mimo to, zaleca się jednak wykonywanie oznaczenia poziomu tego hormonu w godzinach porannych. Warto dodać, że najwyższe stężenia TSH obserwuje się w nocy między godziną 24.00 a 4.00 rano. Jeśli wykonujesz badanie poziomu TSH regularnie (np. jako metodę kontroli funkcjonowania tarczycy po zdiagnozowaniu niedoczynności tego gruczołu i wprowadzeniu terapii farmakologicznej) wówczas ważne jest, aby badanie za każdym razem było wykonywane o tej samej porze i w tym samym laboratorium. Pozwoli to na uzyskanie wiarygodnych i powtarzalnych wyników, a także znacznie ułatwi interpretację wyników badań oraz ocenę rzeczywistego stanu zdrowia pacjenta.

Pamiętaj, że na wyniki badania może mieć wpływ stres, dlatego staraj się unikać sytuacji stresowych oraz intensywnego wysiłku tuż przed badaniem. Faza cyklu miesięcznego nie wpływa na wyniki badań poziomu TSH, hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych. W przypadku oznaczania aktywności TSH lub pomiaru poziomu przeciwciał anty-TPO i anty-TG przyjmowanie leków stosowanych w niedoczynności tarczycy (np. Euthyrox, Letrox) nie wpływa na uzyskane wyniki.

Natomiast w przypadku oznaczania stężenia hormonów tarczycy (fT3 i fT4) przyjmowanie preparatów lewotyroksyny może w istotny sposób zaburzać uzyskane wyniki. Z tego względu zaleca się zachowanie 24-godzinnej przerwy od zażycia ostatniej dawki leku do chwili badania. Lek można przyjąć bezpośrednio po wizycie w laboratorium. Same oznaczenia poziomu fT3 i fT4 powinny być wykonywane w godzinach porannych i na czczo. Polecamy również udać się na badania do laboratorium analitycznego, a nie punktu pobrań. Takie postępowanie pozwoli na eliminację błędów związanych z transportem próbek krwi do laboratorium (2).

Literatura

1. Gietka-Czernel M. Postępy w laboratoryjnej diagnostyce czynności tarczycy. Postępy Nauk Medycznych. 2008 (2): 83-91.
2. Ruchała M., Szczepanek-Parulska E., Płaczkiewicz-Jankowska E. Choroby tarczycy. Cz. 2. Choroba Hashimoto – diagnostyka. Medycyna Praktyczna: Kraków, 2018.

O autorze Małgorzata Jamka

dr n. med.

Absolwentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Autorka publikacji naukowych z zakresu dietetyki i żywienia. Aktywna uczestniczka licznych konferencji naukowych, w tym na szczeblu międzynarodowym.

UDOSTĘPNIJ ARTYKUŁ

udostępnij na facebook-u