Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznych wśród kobiet w wieku rozrodczym. Na całym świecie częstość występowania PCOS wynosi od 9% do 19,9%, w zależności od charakterystyki populacji i wybranych kryteriów diagnostycznych.
Co to jest PCOS?
PCOS jest to choroba mająca wpływ na wiele procesów w organizmie i często niesie za sobą długoterminowe konsekwencje zdrowotne, jak chociażby zwiększone ryzyko chorób metabolicznych oraz układu sercowo-naczyniowego. Mechanizm powstania choroby jest bardzo złożony i nie do końca poznany. Podkreśla się jednak, że może mieć ona podłoże autoimmunizacyjne (oznacza to, że układ odpornościowy kieruje nieprawidłową odpowiedź w stosunku do komórek lub tkanek produkując atakujące przeciwciała) (1).
Rozpoznanie PCOS opiera się na stwierdzeniu występowania co najmniej 2 z 3 tzw. kryteriów rotterdamskich. Są to:
- przewlekłe występowanie cykli nieowulacyjnych lub rzadkich owulacji,
- klinicznie i/lub biochemicznie potwierdzone objawy androgenizacji (nadmiaru męskich hormonów)
- charakterystyczny obraz policystycznych jajników w badaniu ultrasonograficznym (USG).
Najczęstsze choroby współistniejące to cukrzyca typu 2 i zaburzenia lipidowe, jak również zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe u kobiet. Obecnie zwraca się także uwagę na fakt, że na przebieg PCOS mogą mieć wpływ zaburzenia tyreologiczne (zaburzenia dotyczące tarczycy). Przewlekły stan zapalny o niskim nasileniu może być istotnym łącznikiem między otyłością, a objawami metabolicznymi w PCOS (2).
Powiązanie między chorobami tarczycy i PCOS
Chociaż etiopatogeneza PCOS oraz chorób tarczycy jest różna, wielu badaczy podkreśla pewne zależności pomiędzy nimi, bowiem u dużej liczby kobiet z niedoczynnością tarczycy obserwuje się powiększenie objętości jajników oraz ich pęcherzykowy charakter.
W świetle dotychczasowych badań bezsprzeczny jest fakt istnienia zależności między hormonami tarczycy, a funkcją jajników. Leczenie zaburzeń czynności tarczycy może przywrócić prawidłową funkcję jajników, miesiączkowanie i płodność. W przebiegu nierozpoznanej i nieleczonej niedoczynności tarczycy dochodzi do spowolnienia przemian metabolicznych oraz nasilenia insulinooporności, która odgrywa istotną rolę w patogenezie PCOS. Powstająca w następstwie hiperinsulinemia nie tylko sprzyja przyrostowi masy ciała, lecz również jest przyczyną nasilenia hiperandrogenizmu (nadmiernego wydzielania męskich hormonów, androgenów u kobiet)i zaburzeń miesiączkowania w tej grupie kobiet.
Zespół policystycznych jajników i autoimmunologiczna choroba tarczycy są najczęściej występującymi chorobami endokrynologicznymi w populacji kobiecej. Wspólną cechą PCOS i Hashimoto jest ich wpływ na zwiększenie ryzyka występowania otyłości, zespołu metabolicznego, hiperinsulinemii i insulinooporoności (4).
Występowanie zaburzeń czynności gruczołu tarczowego w grupie kobiet chorujących na PCOS jest trzykrotnie częstsze niż u kobiet zdrowych. Na ten moment nie ma jednoznacznego wytłumaczenia tego zjawiska, ale dostępne badania omawiają kilka możliwych mechanizmów.
W literaturze akcentowana jest rola insulinoporności i hiperinsulinizmu w powstawaniu PCOS, a także ich wpływ na mechanizmy prowadzące do nadmiernej produkcji i wytwarzania androgenów. Zwraca się także uwagę, na stężenie leptyny (hormon sytości) i jej powiązanie z zaburzeniami hormonalnymi. Podwyższony poziom tego hormonu występuje nie tylko u otyłych kobiet z PCOS, ale także u kobiet z masą ciała w normie. Badacze wskazują, że bardziej miarodajna jest informacja o zawartości tkanki tłuszczowej niż sam wskaźnik BMI.
Częstość występowania chorób tarczycy u pacjentek z zespołem PCOS
Według dostępnych badań najczęściej obserwowanym zaburzeniem tyreologicznym w grupie kobiet z PCOS było autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy – 70%. Niedoczynność tarczycy o podłożu hipoplazji gruczołu tarczowego występowała u 15%, a wole guzkowe rozpoznano u 10% pacjentek. Często obserwuje się subkliniczną niedoczynność tarczycy wśród kobiet z PCOS, z szacunkową częstością występowania 10–25% (5).
Podsumowując, chociaż związek przyczynowo-skutkowy między PCOS a zapaleniem tarczycy pozostaje nieznany, wiele badań wskazuje, że częstość występowania AIT (Autoimmunologicznego Zapalenia Tarczycy), TSH w surowicy, dodatnich wskaźników anty-TPO i anty-Tg u pacjentek z PCOS są znacznie wyższe niż u kobiet bez tego schorzenia, co sugeruje, że PCOS może być rodzajem choroby autoimmunologicznej i ma ścisły związek z AIT. Tak jak wcześniej wspomniano, u kobiet chorujących na PCOS, zaburzenia czynności gruczołu tarczycy występują trzykrotnie częściej. Dlatego pomocne będzie rutynowe ocenianie czynności tarczycy u pacjentek z PCOS i włączanie hormonalnej terapii zastępczej, jeśli to konieczne.